Keynote: Martin Wassen
Biebrza, bron van inspiratie voor restauratie van Nederlandse
en Vlaamse wetlands
Martin Wassen doet al meer dan 30 jaar onderzoek in de Biebrza vallei in N.O. Polen. In deze ongestoorde laagland vallei domineren natuurlijke processen in wisselwerking met menselijk gebruik. Kennis over dit gebied wordt in Nederland en Vlaanderen ingezet om rivieren, laagvenen en beekdalen in een meer natuurlijke staat te brengen. In zijn presentatie, een vervolg op zijn keynote van vorig jaar, neemt hij je mee naar dit gebied en legt hij uit hoe grond- en oppervlaktewater de ecologie bepalen. Aan de hand van prikkelende stellingen presenteert hij de (on)mogelijkheden van beekdalrestauratie in West Europa.
Landschapsgenese van het Gorechter Hunzedal: de ontstaanswijze en opbouw van een oerstroom- en beekdal
Het Hunzedal aan de oostzijde van de stad Groningen kent een lange ontstaansgeschiedenis. Aan het einde van het Saalien – de voorlaatste ijstijd – werd een oerstroomdal van circa 50 meter diepte en 10 kilometer breedte uitgesleten door grote hoeveelheden afsmeltend gletsjerijs. In een periode van ruim 150.000 jaar werd het dal grotendeels opgevuld en versmald door verschillende formatielagen uit opeenvolgende geologische tijdsperioden. Hierdoor verkreeg het gebied in de loop van het Holoceen – het huidige interglaciaal – geleidelijk het karakter van een beekdal. Bovenop de ondergrond ontwikkelden zich in de loop der tijd diverse bodemtypen aan de hand van de specifieke morfologische en hydrologische omstandigheden ter plaatse. De Hunze heeft als vlechtende rivier en meanderende beek een belangrijke rol in de vorming van de ondergrond en bodem – en daarmee de landschapsgenese – van het oerstroom- en beekdal gespeeld. De spreker zal door middel van een brede en overzichtelijke benadering ingaan op zowel de geologische, bodemkundige als riviermorfologische factoren, die aan de wordingsgeschiedenis van het natuurlijke landschap in het Gorechter Hunzedal ten grondslag hebben gelegen.
Met de kop boven het ‘maaiveld’: microtopografie in laagveenmoerassen als ecologische factor voor vegetatie en fauna.
Microtopografie is kleinschalig hoogteverschil dat door de vegetatie worden gevormd. In ongestoorde, grondwatergevoede laagveenmoerassen zonder beheeringrepen is zulke microtopografie aanwezig, maar echter weinig onderzocht. In deze presentatie wordt ingegaan hoe dit doorwerkt op de chemie, vegetatie en de kleine fauna. Ook komen aan bod de kansen voor ontwikkeling van microtopografie in gedegradeerde beekdalvenen die weer zijn vernat, en hoe het beheer daarop kan inspelen.
Het herstel van kleine zeggenvegetaties in gedegradeerde beekdalvenen
Nagenoeg alle beekdalvenen in Nederland hebben een verleden van ontwatering en bemesting. Kenmerkende en vaak zeldzame plantsoorten van goed ontwikkeld laagveen (kleine zeggen, slaapmossen) zijn bijgevolg grotendeels verdwenen. Grootschalige vernattingsprojecten leiden vaak niet tot de terugkeer van deze kenmerkende soorten, wat te wijten is aan een schijnbaar onomkeerbare degradatie van de toplaag van de veenbodem. Afgraven van deze gedegradeerde toplaag kan het herstelperspectief van beekdalvenen verbeteren, al dan niet in combinatie met gerichte herintroducties.
De rol van inundatie en nutriënten in overstromingswater voor vegetatie in een natuurlijke overstromingsvlakte: opgelost of gebonden aan sediment?
In natuurlijke veengebieden met inundatie is de waterkwaliteit van het voedende water nog sterk geassocieerd met de waterkwaliteit van het oppervlaktewater tijdens inundatie. De vraag rijst echter of inundatie en haar waterkwaliteit wel bepalend is voor vegetatiekenmerken zoals soortensamenstelling en productiviteit; een groot gedeelte van de planten begint pas met groeien als het water is gezakt. Op deze vraag zal worden ingegaan aan de hand van een dataset van oppervlaktewaterkwaliteit en ruimtelijke patronen in vegetatiegemeenschappen in de Biebrza (Polen), een natuurlijk laagveen dat jaarlijks overstroomt na sneeuwsmelt. Nutriënten bevinden zich, naast in oploste vorm, ook gebonden aan sediment in het oppervlaktewater. Eerste bevindingen van onderzoek hiernaar tonen aan dat productiviteit van de vegetatie sterk bepaald wordt door de hoeveelheid gedeponeerd sediment en de nutriënten die daaraan gebonden zijn. Inundatie op zich en opgeloste nutriënten verklaren maar ten dele ruimtelijke patronen in vegetatiegemeenschappen en productiviteit, in tegenstelling tot aannames in rivierecologische concepten.